تبیین اندیشه دفاعی امام خمینی با رویکرد تبدیل تهدید به فرصت
به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، بی تردید حضرت امام خمینی (ره) این بزرگ مرد تاریخ اسلام و ایران ، یکی از الگو های موفق مدیریتی در عصر کنونی است که اندیشه و پژوهش در سیره عملی و نظری ایشان می تواند در عرصه تصمیم گیری های سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی راهگشا و چاره ساز باشد . پارادایم و جهان بینی توحیدی ، نقطه متعالی ، مرکز ثقل و سکوی نگرش امام خمینی (ره) به مفاهیم و پدیده هاست ؛ از این رو، اندیشه و عمل امام (ره) نیز، یک کل منسجم و یکپارچه ای است که باید با دیدی سیستمی و از زوایای مختلف مورد مطالعه و بررسی عمیق قرار گیرد .
درک صحیح و جامع از مکتب نورانی اسلام و سیره ی معصومین (ع) و تعهد و التزام به آموزه های مکتب اسلام توام با منطق عقلی ناب از سوی آن بزرگوار ، نقش تعیین کننده ای در تصمیم گیری های ایشان در جهت تحقق اهداف و آرمان های انقلاب و نظام اسلامی داشت . مدیریت راهبردی حضرت امام (ره) ، با نگرش توحیدی و مکتبی ایشان ، ترجمان آیات و روایات و سنت نبوی و علوی بود و در پارادایم توحیدی و متاتئوری اسلامی ایشان ، خدا محوری و اصول و مبانی ارزشی حاکم بر مکتب اسلام ، از عناصر اساسی و بنیادینی بود که حضرت امام (ره) به اتکای آن ها تصمیم می گرفتند و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را راهبری می کردند . یکی از موضوعات بسیار مهم ، شیوه رهبری و مدیریت الهی امام خمینی (س) در طول هشت سال دفاع مقدس بود که از زوایای متعدد قابل مطالعه و بررسی عمیق است . در این تحقیق با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی متن بیانات و نوشته های امام راحل (ره) ، اصول حاکم بر اندیشه دفاعی ایشان با رویکرد تبدیل تهدید به فرصت و با تاکید بر نهضت بیداری اسلامی در جهان ، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است . متن اصلی این مقاله مشتمل بر دو بخش است که بعد از بیان مبانی نظری و روش تحقیق بدان پرداخته خواهد شد . دربخش اول یافته های تحقیق در مورد اصول حاکم بر اندیشه دفاعی حضرت امام خمینی (س) و در بخش دوم رویکرد تبدیل تهدید به فرصت از سوی معظم له ، با تاکید بر هدف بیداری اسلامی ، در جریان مدیریت هشت سال دفاع مقدس، تبیینو سپس تحلیل خواهد شد .
مبانی نظری
در این بخش از مقاله جهت رعایت اختصار اجمالا به تبیین و تعریف متغیرهای تحقیق پرداخته می شود .
اصول
منظور از اصول در این تحقیق ، مبانی و معیارهای ارزشی و اعتقادی و آموزه های دینی مکتب اسلام است که مبین باید و نباید ها ، اولویت ها ، تقدم و تاخر مقوله ها ، سمت و سو و جهت گیری سیاست های کلی و معیارهای ارزشی حاکم بر تعیین و انتخاب چشم انداز ، اهداف ، راهبردها و تصمیمات و به طور کلی مدیریت حضرت امام خمینی (س) در طول هشت سال دفاع مقدس است .
تهدید
آن چه به عنوان مزاحم و مانع در مسیر حرکت یک پدیده یا در مسیر فرآیند یک سیستم اتفاق می افتد و یا قرار است اتفاق بیفتد ؛ به گونه ای که موجب کند شدن شتاب حرکت ، توقف یا عقب نشینی و یا تغییر و انحراف مسیر گردد ، تهدید شمرده می شود .
فرصت
عوامل محیطی مساعد ، مطلوب و جلو برنده هدف های سیستم به فرصت تعبیر می شود .
دفاع
جنگ و دفاع یکی از ارکان مکتب اسلام به شمار می رود و جهاد جزو فروع دین است .
در قرآن کریم واژه ی "قتال " با مشتقاتش 170 مرتبه ؛ واژه " حرب" با مشتقاتش ده بار ، " جهاد" با مشتقاتش 41 مورد و " دفاع" با مشتقاتش ده بار تکرار شده است . به طوری که خداوند متعال خود را مدافع مومنان معرفی می کند و می فرماید :
" إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا… "( سوره حج آیه 38)
روششناسی تحقیق
این پژوهش از نوع توصیفی –تحلیلی است که برای اجرای آن از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی استفاده شده است . در تحلیل محتوا عناصر و مطالب مورد نظر گردآوری و طبقه بندی می شوند و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند . این عناصر ممکن است کلمه، جمله ، موضوع ، پاراگراف یا متن های کامل در آثار مکتوب یا شفاهی باشند (حافظ نیا ، 1381 : 65). متن مورد تحلیل ، در این تحقیق ، بیانات و نوشته های حضرت امام در رابطه با جنگ تحمیلی قبل از پذیرش قطعنامه و بعد از پذیرش آن است . این متون به طور عمیق و دقیق مطالعه و مقولات مرتبط با موضوع تحقیق از آن استخراج گردید . این مقولات با استفاده از آمار توصیفی شمارش ، تلخیص و طبقه بندی شدند و سپس مورد پردازش ، تحلیل و استنتاج قرار گرفتند و سرانجام براساس نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های عینی وکمی ، به سؤال های تحقیق پاسخ داده شد . این پژوهش مشتمل بر دو سوال کلی است که عبارتند از :
1-اصول حاکم بر اندیشه دفاعی امام خمینی (س) کدامند ؟
2- رویکرد تبدیل تهدید به فرصت از سوی امام خمینی (س) ، در جریان هشت سال دفاع مقدس شامل چه راهبردها و نتایجی بود ؟
یافته های تحقیق
برای دستیابی به اصول حاکم بر اندیشه دفاعی حضرت امام خمینی (س) لازم است ، ابتدا اهداف مورد نظر امام در مقوله دفاع مقدس شناسایی شوند . این اهداف و فراوانی آنها در جدول شماره (1) مشاهده می شود :
نگارهی (1) : اهداف مورد نظر امام (ره) در مدیریت دفاع مقدس
|
شماره |
اهداف راهبردی |
فراوانی |
|
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
حفظ اسلام دفاع از ملت و کشور اسلامی حفظ جمهوری اسلامی و اصول انقلاب اسلامی دفاع از شرافت انسانی دفاع از حقوق مسلمین و مستضعفین اقامهی عدل الهی و برپایی دین خدا دفع تجاوز و اثبات صلابت اسلام شکست ابرقدرتها سقوط صدام و تنبیه و قصاص متجاوز حفظ استقلال و آزادی شناسایی و اعلام متجاوز ، عقبنشینی عراق و جبران خسارت بسیج مردم عراق |
29 10 3 4 3 3 1 1 5 3 10 1 |
برای رعایت اختصار به ذکر فرازهایی از کلام امام بسنده می شود .
حفظ اسلام
حضرت امام (ره) 29 بار بر این هدف تأکید نمودند :
« مسأله، مسألهی اسلام است» (صحیفه امام ، ج20: 80).
« همه میدانند که تحمل هشت سال فشار و سختی فقط برای اسلام عزیز بوده است».
(صحیفهی امام ، ج21: 326).
« ...انگیزه ملت و قوای مسلح ایران ، دفاع از اسلام و قرآن کریم به نفع ملت های اسلامی و مستضعفان جهان است» (صحیفهی امام ، ج 15: 239).
دفاع از حق ملت و کشور اسلامی
« ما دفاع داریم می کنیم از اسلام ، ما دفاع داریم می کنیم از حق مسلمین». (صحیفهی امام ، ج19: 229).
حفظ جمهوری اسلامی و اصول انقلاب اسلامی
« امروز ... یک مقصد در کار است... و آن مطلوب همهی شماست. از حفظ جمهوری اسلامی که حفظ اسلام است و حفظ کشور اسلامی». (صحیفهی امام ، ج 14: 141).
« و آن چیزی که همهی مردم مافراتر از آن را فکر میکنند مسأله حفظ اسلام و اصول انقلاب است.» (صحیفهی امام(ره)، ج21: 85).
دفاع از شرافت اسلامی
«ما میخواهیم شرافت خودمان را حفظ کنیم و ما میخواهیم اسلام عزیز را که همه چیز درش هست. استقلال درش هست. آزادی درش هست. شرافت درش هست. میخواهیم این را حفظش کنیم.»
(صحیفهی امام ، ج 13: 308)
دفاع از حقوق مسلمین و مستضعفین
« انگیزهی ملت و قوای مسلح اسلامی ایران ، دفاع از اسلام و قرآن کریم ، به نفع ملتهای اسلامی و مستضعفان جهان است.» (صحیفهی امام ، ج 15: 239).
اقامهی عدل الهی و برپایی دین خدا
" خداوندا... تو خود می دانی که ما برای برپایی دین تو قیام کردهایم و برای برپایی عدل و داد در پیروی از رسول تو ، در مقابل شرق و غرب ایستادهایم». (صحیفهی امام ، ج 20: 346).
دفع تجاوز و اثبات صلابت اسلام
حضرت امام خمینی(ره) از این هدف به عنوان هدف اساسی یاد نموده ، فرمودند :
«... اگر همهی علل و اسباب را در اختیار داشتیم، در جنگ به اهداف بلندتر و بالاتری مینگریستیم و میرسیدیم، ولی این بدان معنا نیست که در هدف اساسی خود که همان دفع تجاوز و اثبات صلابت اسلام بود، مغلوب خصم شدهایم.» (صحیفهی امام ، ج 21: 283).
شکست ابرقدرتها
« مقصد یک مقصد است و آن شکست ابرقدرتهاست.»(صحیفهی امام ، ج 13: 394).
سقوط صدام و تنبیه و قصاص متجاوز
«... همهی ابرقدرتها و حامیان رژیم رو به زوال بعث مطمئن باشند که بینالمللی کردن درگیریها و ... ما را از هدف سرنگونی صدام و حزب بعث عراق و تنبیه متجاوز ، باز نخواهد داشت.»(صحیفهی امام ، ج 20: 322).
« ما میخواهیم آن کسی که تعدی کرده است به مسلمانان و آن اشخاصی که خون مسلمان ها را در بلاد ما و بلاد خودش ریخته است... قصاص کنیم.» (صحیفهی امام ، ج 69-68).
حفظ استقلال و آزادی
« مقصد ما و مقصد ملت ما، آزادی از چنگال دشمنان اسلام است و مقصد و مقصود ما، استقلال کشور اسلامی است.» (صحیفهی امام ، ج 16: 130).
شناسایی و اعلام متجاوز ، عقبنشینی عراق و جبران خسارت
حضرت امام(ره) در برابر ادعای صلحطلبی دروغین صدام فرمودند:
«پس از گذشت دوسال از این تجاوز وحشیانه ، اکنون که رزمندگان ما دشمن را به عقب رانده و خواستار تنبیه متجاوز و دریافت خسارت شدهاند، فریاد صلحطلبی این خودفروختگان مزدور از هر سو بلند شده و درصدد تبرئهی متجاوز و پایمال کردن خون هزاران انسان مسلمان گردیدهاند...» (صحیفهی امام(ره) ج17: 31).
بسیج مردم عراق
« هماکنون نیز به سازمان دهی و بسیج و تشکل مردم ستم دیدهی عراق پرداختهاند که این از مهمترین خواستهها و هدفهای ما بوده است»(صحیفه امام ، ج 20: 332).
- اصول حاکم بر اندیشه دفاعی امام
بر اساس یافته های حاصل از تحلیل محتوای کمّی کلام امام ، اصول حاکم بر اندیشه دفاعی امام خمینی (ره) در جریان جنگ تحمیلی قبل از پذیرش قطعنامه عبارتند از :
نگارهی (2): اصول حاکم بر اندیشه دفاعی امام خمینی(ره) قبل از پذیرش قطعنامه
|
شماره |
اصول |
فراوانی |
شماره |
اصول |
فراوانی |
|
1 2 3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16 17 18
|
اصل عمل به تکلیف اصل عقلانیت اصل احدیالحسنیین اصل قیام برای خدا اصل صبر و استقامت اصل اخلاص عمل اصل نصرت الهی اصل امتحان الهی(ابتلاء) اصل حمایت از محرومان و مبارزان مسلحانه اصل تکلیف جهت بیداری ملتها اصل اتکال به خدا اصل ذلت ناپذیری اصل عزت جویی اصل سازش ناپذیری اصل اتحاد و برادری ( اخوت ) اصل قاطعیت اصل استقلال طلبی اصل عدم تعرض به غیر نظامیان |
177 15 17 21 22 9 42 5 3
1 53 5 7 9 46 5 3 5 |
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
|
اصل لاتظلمون و لاتظلمون اصل تبعیت از حکم خدا اصل تاسی به سیره معصومین اصل دفاع در برابر تجاوز دشمن اصل ظلم ستیزی واستکبار ستیزی اصل عدالت جویی اصل امر به معروف و نهی از منکر اصل خودسازی و تهذیت نفس اصل عمل و احترام به آرای مردم اصل نه شرقی و نه غربی اصل خدا حاضری اصل بازگشت به سوی خدا اصل تسلیم ناپذیری اصل عدم تعرض به سایر کشورها اصل تکیه بر قدرت مردم اصل عمل به تکلیف بدون توجه به نتیجه اصل تفویض اختیار اصل آرمانگرایی واقع بینانه
|
7 14 5 5 9 8 4 3 2 1 7 2 1 2 2 4 2 3 |
در ارتباط با برخی از این اصول به فرازهایی از سخنان امام(ره) پرداخته میشود:
عمل به تکلیف
حضرت امام(ره) دفاع در برابر تهاجم دشمن به کیان اسلام و مسلمین را یک واجب و تکلیف الهی دانستند و 177 بار بر آن تأکید نمودند:
« باید شما بدانید که آن که فرمان داده است به همهی ما، خداست. فرمانده همه خداست. اوست که دفاع را واجب کرده است برای رفع فتنه.» (صحیفهی امام ، ج19: 467).
« ... مکلفاند به این که اسلام را حفظ کنند. مکلفاند به این که جمهوری اسلامی را حفظ کنند و این تکلیف، تکلیفی است که از بزرگ ترین تکالیفی است که اسلام دارد.» (صحیفهی امام ، ج 17: 435).
« وقتی کشور اسلام مورد تهدید دشمنهای اسلام است، دفاع از کشور اسلام و نوامیس مسلمانان بر همهی ما، بر تمام ما واجب است...ما داریم به این واجب عمل میکنیم.»(صحیفه ی امام ،ج 15: 118- 117).
«... این جنگ یک تکلیف شرعی است.» (صحیفهی امام ، ج 20: 150).
عقلانیت
حضرت امام خمینی (ره) امر دفاع از کیان اسلام و کشور را یک امر عقلانی دانستند و 15 بار بر آن تأکید نمودند:
«دفاع یک امری است که هم شرعا واجب است بر همه و هم عقلا.»(صحیفهی امام، ج16: 39).
« این یک امر عقلی است، یک امر عقلایی است، آنها که الآن درخاک ما هستند، .... ما دفاع نکنیم؟» (صحیفهی امام ، ج16: 483).
« این که مسلمین از جان و مال و نوامیس خود دفاع کنند، این را هم خدا و هم عقل و هم شرع اجازه میدهد.» (صحیفهی امام ، ج16: 490).
اصل احدیالحسنیین
حضرت امام (ره) در زمینهی جنگ تحمیلی ، 17 بار به اصل احدیالحسنیین اشاره فرمودند :
«... ملت و ارتش و پاسداران و بسیج و سایر قوای مسلح نظامی و انتظامی و مردم ایران، با احدیالحسنیین : پیروزی یا شهادت و وصول به لقاءا....، قلهی سعادت را میپیمایند. چه غم امتی را که باید به سوی خداوند تعالی میرود و یا به سوی تحقق اهداف اسلامی و انعکاس آن در جهان.»
(صحیفهی امام(ره)، ج 15: 239).
« کار وقتی... برای خدا بود ، دیگر خوفی نیست ، چه کسی کشته شده .... وقتی کار برای خدا باشد، دیگر چه باک...»(صحیفهی امام(ره)،ج 15: 497- 496).
« رزمندگان عزیز بدانند که در هر صورت پیروزی با ماست و ما به این مسأله با تمام وجود معتقدیم.» (صحیفهی امام(ره)، ج21: 52).
اصل قیام برای خدا
حضرت امام(ره) برای دفاع در برابر تهاجم دشمن انگیزهی الهی قائل بودند:
«.... ما برای خدا داریم عمل میکنیم، کسی که برای خدا عمل میکند، چرا بترسد...»
(صحیفهی امام ، ج 13: 315).
« برای خدا قیام کنید، انّما اعظکم بواحده ان تقوموالله[1] ... همه چیز در قیاملله است.»
(صحیفهی امام ، ج 18: 126).
3-6 اصل صبر و استقامت
« فاستقم کما امرت و من تاب معک[2]... مقاومت یکی از اموری است که دنبال هر انقلابی باید باشد»(صحیفهی امام، ج 16: 300).
« باید برای شکستن امواج طوفان ها و فتنهها و ... به سلاح پولادین صبر و ایمان مسلح شویم.»
(صحیفهی امام ، ج 21: 194).
اصل اخلاص عمل (خدا محوری)
« وظیفهای که از همهی وظایف بالاتر است، این است که اخلاص داشته باشیم، برای کارهایی که میکنیم... اول اخلاصتان را قوی کنید...» (صحیفهی امام ، ج 20: 77).
« سعی کنید که انگیزهها، انگیزههای الهی باشد... برای کشور گشایی نباشد، برای سلطه نباشد، برای دنیا نباشد...» (صحیفهی امام ، ج 20: 205).
اصل نصرت الهی
« اگر چنان چه این معنا در قلب ما واقع شده باشد که نصرت کشور اسلامی، نصرت خداست و نصرت بندگان خدا، نصرت خداست، نصرت مظلومان، نصرت خداست، این معنا اگر در قلب ما محکم شود، از هیچ چیز نباید بترسیم.» (صحیفهی امام ، ج 19: 209).
« باید بدانید که خدا پشتیبان لشکریان خویش است و همیشه در نهایت حق پیروز است».
(صحیفهی امام ، ج 20: 325).
اصل ابتلاء (امتحان الهی)
حضرت امام خمینی(ره) جنگ را یک آزمایش و امتحان الهی دانستند:
« ملت شهیدپرور ایران بدانند ، این روزها ، روز امتحان الهی است.»(صحیفهی امام ، ج 21: 11).
« بدا به حال آنهایی که از کنار این معرکهی بزرگ جنگ وشهادت و امتحان عظیم الهی، تا به حال ساکت و بی تفاوت و یا انتقاد کننده و پر خاش گر گذشتند. آری، دیروز امتحان الهی بود که گذشت.»
( صحیفهی امام ، ج21 : 93).
