زنانه‌های جشنواره عمار از "من میترا نیستم" تا "ننه صنوبر"

به گزارش گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس همزمان با اختتامیه رسمی ششمین دوره جشنواره مردمی عمار - که اکرانهای خصوصی و مردمی آن همچنان ادامه دارد - نگاهی داریم به بالغ بر 15 اثر زنانه و خانوادگی به نمایش درآمده در این دوره از جشنواره عمار و با چند تن از کارگردانان این آثار به گفتوگو مینشینیم.

«کسانی که امروز مشغول کار و فعالیت در عرصه فیلمهای با مضامین انقلابی و دفاع مقدس هستند، واقعاً در حال جهاد هستند.» (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مسئولان و دستاندرکاران جشنواره مردمی فیلم عمار: 01/12/1391)

«حزباللهیهای فعال در عرصه فرهنگی در سال 89 و حول محور 9 دی، فیلمهایی تولید کرده بودند که به رسم معمول، در هیچکجا پذیرفته نمیشد و در فضاهای هنری مرسوم نسبت به این فیلمها دافعه وجود داشت. جشنواره عمار، با اکران همین آثار که تعداشان از 19-18 اثر فراتر نمیرفت، شکل گرفت. نام جشنواره نیز از بیانات مقام معظم رهبری در سال 88 گرفته شد. نام متبرک حضرت عمار، شخصیتی که در صدر اسلام در زمینه جنگ روانی مشهور است.» (وحید جلیلی، رییس شورای سیاستگذاری جشنواره)

شکلگیری جشنواره عمار به همین سادگی بود؛ مردمیترین جشنواره هنری موجود در کشور. جشنوارهای که با مردم، همراه مردم و به دست مردم اداره میشود. همه و در هر مکان و با هر اندیشه و هدفی میتوانند در این جشنواره و با این جشواره همکاری و همراهی داشته باشند؛ از نوجوان 14سالهای که فیلم میسازد تا پیرمرد عصا به دست روستایی که با ویدیویی خانگی و در تلویزیون خانهاش فیلمهای جشنواره را اکران میکند. جشواره عمار از جنس مردم است و با دغدغههای مردم؛ برخلاف تمام جشنوارههای رنگارنگ و پرآوازه دیگری که تنها طیفی خاص از مردم مخاطبان آن هستند.

به نقل از مهرخانه، همزمان با اختتامیه رسمی ششمین دوره این جشنواره مردمی -که اکرانهای خصوصی و مردمی آن همچنان ادامه دارد- نگاهی داریم به بالغ بر 15 اثر زنانه و خانوادگی به نمایش درآمده در این دوره از جشنواره عمار و با چند تن از کارگردانان این آثار به گفتوگو مینشینیم.

مسئله جنسی نیاز است یا خواسته؟

چندی است جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی به موضوعاتی ورود پیدا کرده است که پرحاشیهای شناخته میشوند. مستند "پشت صحنه" به کارگردانی تورج کلانتری، از جمله این آثار است؛ روایتی از مسایل جنسی و آسیبهای مربوط به آن، که به دنبال آگاهیبخشی به خانوادههاست. این مستند به دنبال پاسخ به این پرسش است که مسئله جنسی نیاز است یا خواسته؟؛ نیاز موجب میشود انسان احساس آرامش کند. در حقیقت انسان پس از برطرفشدن نیاز به آرامش میرسد. مسئله جنسی هم نیازی است که خداوند در نهاد انسانها آن را نهاده است، اما در جامعه به اشتباه، این مسئله یک خواسته قلمداد میشود.

پشت صحنه مستندی است که بر روی خط باریکی از بایدها و نبایدهای رسانهای به خوبی حرکت کرده است و تلاش دارد به این مسئله بپردازد که نیاز جنسی با توجه به اینکه نیاز است و باید به آن پاسخ دهیم، قرار نبود اینقدر مهم باشد.

دختر 18 سالهای که با فرمان امام (ره)، راهی دورترین نقاط مرزی کشور شد

حضور زنان در اجتماع و فعالیتهای مختلف فرهنگی، علمی، اجتماعی و دینی از دغدغههای همیشگی زنان بوده است. مستند "دختر نهضت"، روایتی است از این حضور ایثارگرانه دختری 18 ساله، در جواب لبیک به ندای پیر فرزانه انقلاب. دختری در دهه 60 که برای گذراندن دورههای تربیت مربی ویژه نهضت سوادآموزی اعلام آمادگی کرد و پس از چند ماه، راهی روستاهایی در اطراف کلیبر استان آذربایجان شد؛ روستاهایی که از حداقل امکانات آموزشی هم برخوردار نبودند.

مسعود کارگر، کارگردان این مستند در تشریح چرایی انتخاب این سوژه در گفتوگو با مهرخانه میگوید: «در نشریه راه، به داستان خانمی برخوردم که در 18سالگی معلم نهضت شده بود. ازآنجاکه مادرم همسن این خانم بود، تاحدی میتوانستم کار ایشان را درک کنم. چیزی که دراینباره برای من جالب بود، فاصله و تفاوت بین افق نگاه دختر 18 ساله امروز با دختر 18 ساله آن روز بود. اینکه یک دختر با دستور امام خمینی (ره) بلند شده و تنها به دورترین نقاط مرزی رفته و شروع به تدریس کرده؛ این ایثار و فداکاری، این روحیه انقلابی برای من جالب بود. موضوعی که شاید در بحبوحه جنگ و روایت دلیری مردان، بازنمایی کمتر نسبت به آن صورت گرفته بود.»

"خانمدکترها" و مشکلات زنان شاغل در حوزه پزشکی

مستند "خانمدکترها" به کارگردانی محمدامین مهدی نژاد، در گفتوگو با کارشناسان و مسئولین اصلی حوزه سلامت از جمله قاضیزاده هاشمی، وزیر بهداشت دولت یازدهم؛ باقریلنکرانی، وزیر بهداشت دولت نهم؛ امامیرضوی، قایممقام وزیر بهداشت؛ شجاعیکیاسری، نماینده مجلس شورای اسلامی و جمعی از اساتید و دانشآموختگان زن رشتههای پزشکی، به بررسی وضعیت و مشکلات زنان شاغل در حوزه پزشکی بهویژه مسئله سهمیه زنان پرداخته است.

"کارتکس"؛ کودکانی تنها در خانه

برخی از فیلمهای جشنواره نیز به آسیبشناسی حضور زنان در بعد خانوادگی پرداختند. فیلم کوتاه "کارتکس"؛ اثر سیفالله یزدانی، روایت زندگی زن و مردی شاغل است که از دخترشان غافل شدند. یزدانی در گفتوگو با مهرخانه، در تشریح چرایی این انتخاب به زندگی خانوادگی خود اشاره کرده و میگوید: «من و همسرم، هردو شاغل هستیم و درگیر کار؛ به همین خاطر فرزندمان خیلی از اوقات در خانه تنهاست و من درک میکنم که این تنهایی او را اذیت میکند. همین مسئله ایده اولیه ساخت فیلم را برای من ایجاد کرد؛ فیلمی که تنها به دنبال طرح مسئله است تا کارشناسان به بررسی آن بپردازند.»

فرزندآوری و مشکلات تکفرزندی در "پنجره" و "جای خالی"

دو فیلم کوتاه "پنجره" و "جای خالی" نیز به مقوله فرزندآوری و مشکلات تکفرزندی اشاره دارند. فرهنگ غلطی که در حال همهگیرشدن در کشور و کمشدن نسل جوان است. علی زندیه، کارگردان این دو کار در گفتوگو با مهرخانه، از نگاه خود به این مسئله میگوید: «داستانهایی که انتخاب شد، تاحدی مغفول مانده بودند و به نوعی مشکل روز جامعه است. تلاش ما این بود که نگاهی نو به این مسئله داشته باشیم و بدون قضاوت، مفاهیم مورد نظر را با فضایی خوشآبورنگ و تصویرسازی حرفهای در لایههای زیرین بیان کنیم؛ بهطوریکه این خود مخاطب باشد که ذهنش درگیر شده و در پایان به نتیجه میرسد.»

"ننه صنوبر"، "خاله بتول" و...؛ زنانی در دل دفاع مقدس

در میان موضوعات کارشده در حوزه زنان و خانواده، جنگ و تبعات آن نقش پررنگتری را داشته است؛ بهطوریکه بیشترین آثار زنانه جشنواره، مرتبط با این موضوع است.

مادران شهدا و سرگذشت آنها سوژه تعدادی از آثار است؛ "ننه صنوبر"؛ رضا الفت نسب، "بانو"؛ اثر روحالله کاظمیزاده، "مادر"؛ رضا مهاجری و "خاله بتول"، به کارگردانی حسین نصیری از جمله این آثار است.

"خاله بتول"، مستندی است از زندگی دختری 12 ساله که به عشق کربلاییشدن، به همسری دوم مردی عراقی درآمده و به بصره میرود. در دوران هشت ساله دفاع مقدس، پسران بتول مجبور شدند برای شرکتنکردن در جنگ علیه ایران، از دست نیروهای بعثی فرار کنند و متواری شوند. این داستان، روایت زنی است که درگیر جنگ است و استوار بر عقایدش.

"فردای فردای فردا"؛ مادری که فرزندش را روانه میدان جنگ میکند، اما...

"فردای فردای فردا" به کارگردانی امید انصاری نیز فیلمی از جنس همین مادران است. مادری که به روایت کارگردان فیلم: «فرزندش را روانه میدان جنگ میکند، اما در دلش از این جنگ ناراحت است. نه برای اینکه به جنگ رفته، برای اینکه با ذات جنگ مخالف است.»

انصاری فیلم خود را ادای دینی به ایثار و فداکاری خانوادههای شهدا دانسته و علاقه خود به این موضوعات را عامل ساخت آن معرفی کرده است، اما از عدم وجود حمایتهای مالی مناسب برای ساخت آثار ارزشمند و فاخر شاکی است.

"هنگامه"؛ نخستین فیلم داستانی با موضوع مدافعین حرم

در این میان، فیلمسازان عمار از زنان حماسهساز امروز نیز غافل نشدهاند؛ شیرزنانی که مردان مردشان را به میدان دفاع از حریم انقلاب و حرم رهسپار میکنند. "هنگامه"، از این جنس است. اولین فیلم داستانی با موضوع مدافعین حرم به کارگردانی امیر داسارگر که روایت یک روز زوجی جوانی است که باید برای رفتن تصمیم بگیرند.

"من میترا نیستم"

اما زنان، در هنگام دفاع مقدس و حتی امروز، تنها پشت صحنه نبودند؛ که در میان میدان نیز حضور داشتند. شاهد این مدعا مستند "من میترا نیستم" محسن امانی است؛ زندگینامه شهید زینب کمایی است که در 14 سالگی توسط گروهک منافقین ترور میشود. دخترکی که هر روز از مدرسه به مسجد میرفت و فعالیتهای مختلف قرآنی، فرهنگی و امدادی انجام میداد تا اینکه یک روز در اول فروردین سال 1361 هنگام برگشت از مسجد، توسط منافقین ربوده شد. منافقین او را با چادرش خفه کردند و سه روز بعد، با جستجوی نیروهای امنیتی، پیکر زینب پیدا شد.

"طیبه"؛ شهید انقلاب

طیبه واعظی از دیگر حماسهسازان است؛ شهید انقلاب. مستند "طیبه" به کارگردانی احمدرضا سیستان، بیان زندگی، اخلاق، شخصیت و فعالیتهای مبارزاتی این شهید به همراه همسرش ابراهیم جعفریان و دستگیری و شکنجه و شهادت او به دست ساواک است.

روایت سرنوشت دردناک سه خواهر

داستان این حماسهها، این رنجها و این تلاش برای بقا و زندگی، محدود به حدود کشور نیست که عمار جشنوارهای فرامنطقهای است. مستند "157A" داستانی است از آنچه در سوریه و عراق و افغانستان بر زنان و دختران مورد حمله میگذرد.

بهروز نورانیپور در این مستند به روایت سرنوشت دردناک سه خواهر 10،11 و 15ساله کردزبان سوری بعد از حمله داعش به سوریه پرداخته است؛ داستانی دردآور از آنچه بر سر سه نوجوان جنگزده آمده و داستان بارداری آنها از یک جنگجوی داعشی، با روایت قوی و پراضطراب فیلم. روایتی از تاریخ حقیقی و واقعیات تلخی که در جهان امروز در جریان است.