باقرخان تنگستانی، سرهنگ خط شکن

به گزارش دفاع پرس از بوشهر، تاریخ مقاومت مردم استان ولایتمدار و استعمار ستیز بوشهر تاریخ پر شکوهی است که به دلیل عدم توجه مناسب به این مولفه مهم فرهنگی، اسناد و نوشته مهم در این خصوص زیر خروارها خاک جای گرفته اند و در آستانه فراموشی قرار دارند. مهم است که فرزندان این مرز و بوم تاریخ مقاومت ملت خود در برابر سلطه افکنی و دست اندازی بیگانگان، بخصوص استعمار پیر را به خوبی بشناسند به همین منظور سعی داریم در مجموعه «بوشهر دیار دلیران» به معرفی مبارزان بوشهری بپردازیم.

خاندان تنگستانی

خاندان تنگستانی یکی از معدود خانواده های صاحب نفوذ و مقتدر جنوب غربی ایران در چند سده واپسین به شمار می رود. جد اعلای این سلسله موسوم به حسن مشکور، از اعقاب و احفار عمار، پس از آنکه اعراب ایران را به کلی تسخیر و بر اوضاع مسلط شدند، با قبیله اش از نجد به این طرف خلیج فارس آمده. از نقطه نظر اینکه به آب و هوای کرانه عربستان عادت داشت، و از لحاظ نزدیک بودن به خلیج فارس، در بلوک بارکی که اکنون جزء بخش تنگستان است سکونت اختیار می کند.

تولد

باقر خان تنگستانی بین سالهای ۱۲۰۳ تا ۱۲۰۷ق (۱۷۸۸ تا ۱۷۹۲م) در لیلک تنگستان زاده شد. پس از مرگ پدرش احمدشاه خان تنگستانی که در به قدرت رساندن کریم خان زند، نقش داشت جانشین پدر و حکمران تنگستان شد.

زندگی سیاسی

این خاندان در خطه تنگستان از زمان حسن مشکور، جد اعلای این سلسله که اعضاء خانواده مزبور عموما به او منسوب اند، شروع شد.بدین معنی که نام برده که باید او را سلسله و موسس این دود مان دانست، اندکی پس از ورود به آن سامانه برای کسب قدرت و تسلط بر اوضاع و احوال آنجا به تلاش برخواست و به سبب کاردانی و لیاقت در رتق و فتق امور مردم آن حوزه، اقتدار کلی به هم رسانید. چون شخصیتی متین و با تدبیر بوده، از این رو تمام اهالی آن حوزه به اطاعت او در آمده و در نتیجه دامنه اعتبار و قدرتش روز به روز در آن احوالی افزایش یافت، به طوری که تا پایان عمر در کمال اقتدار بود.

بعد از او نیز اخلاقش زمام امور را به دست گرفته، در آن حدود مصدور شغل و عمل گشتند. منتها از زمان رئیس احمد شاه یعنی اواخر سلطنت نادر شاه افشار، نفوذ و قدرت خانواده مذکور در آن نواحی بیشتر شد و منطقه نفوذش هم وسعت یافت.

به دلیل سکونت در منطقه تنگستان، رفته رفته خانواده حسن مشکور به (( تنگستانی)) معروف شدند. بزرگان این خاندان چندی پس از سکونت در روستای بارکی به محل جدیدی در ((لیلک)) نقل و مکان کردند و در آنجا قلعه مستحکمی با باروهای بلند و خندق عمیق احداث نمودند. از آن پس، مقر اصلی خاندان تنگستانی قلعه ((لیلک)) شد و دیری نپایید که ((لیلک)) به مرکز اصلی تنگستان مبدل گشت.

در زمان کریم خان زند، رئیس احمد شاه، پدر باقر خان، به یاری او می شتابد.

فارسنامه ناصری در این باره می نویسد:

نواب وکیل بعد از اطلاع بر این واقعه، شیخ علی خان را روانه دشتستان داشت و از اهالی آن سامانه استمداد نمود و میرزا علی بیک خورموجی جد اعلای میرزا جعفر خان، حقایق نگار خورموجی صاحب تاریخ نزهته الاخبار، و رئیس احمد شاه تنگستانی، با چهر هزار نفر تفنگچی به حمایت نواب وکیل وار صحرای خشت شدند.

باقر خان تنگستانی بین سالهای ۱۲۰۳ تا ۱۲۰۷ق (۱۷۸۸ تا ۱۷۹۲م) در لیلک تنگستان زاده شد.سرهنگ باقر خان تنگستانی فرزند احمد شاه تنگستانی، از افسران و کلانتران جنوب ایران در دوران سلطنت محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار به شمار می رود. باقر خان پس از مرگ پدر، طی فرمانی از سوی رضا قلی میرزا، نایب الا یاله، به سمت حکمرانی بلامنازع تنگستان و جانشین پدر منصوب گشت (1246 هجری قمری/ 1830 میلادی). وی پس از به قدرت رسیدن، ارتش کوچکی مرکب از صدها نفر تفننگچی تنگستانی، تشکیل داد. در سال 1250 هجری قمری/ 1834 میلادی فیروز میرزا و علی اکبر خان قوام الملک با باقر خان ملاقات کرده و پس از این دیدار، مراتب رضایت خود نسبت به وی را به محمد شاه قاجار گزارش دادند. محمد شاه طی فرمانی یک ثوب جبه ترمه و خلعت شاهی را به باقرخان تنگستانی اعطا کرد.

بسم الله الرحمن الرحیم- حکم والاشد  که عالیجناب رفیع جایگاه عزت و شهامت همراه اخلاص ارادت آگاه محمد باقر خان ضابط محال تنگستان

به عنایت پادشاهی مباهی بداند که چون برادر ارجمند کامکار فیروزی میرزا در طی خدمت خدمتکاران از مراسم بندگی و خدمتکاری آن عالیجناب نیز شروعی کاملا معروض داشته عالیجناب مقرب الخاقان قوام الملکی میرزا علی اکبر هم در اوقات شرفیابی حقیقت صدق ارادت و اهتام خدمت آن عالیجاه را عرضه داشت نموده و باعث شمول مزید مرحمت شاهانه گشت.  در این وقت که عالیجاه مشارالیه صادر و یکثوب جبه ترمه به تشریف آن عالیجاه عنایت رفت باید خلقت مبارک را طراز پیکر مفاخرت ساخته با نهایت استظهار مشغول به خدمات مرجوعه شده و حسن خدمت خود را بر پیشگاه شهود زیاده جلوه ظهور دهد و مستدعیاتی که دشته باشد عرض و به انجام مقرون داند و در عهده شناسد.(تحریا فی شهر محرم الحرام سنته 1251 )

مبارزات باقر خان تنگستانی

بدنبال مناقشه انگلیس بر سر هرات با ایران، دولت انگلیس یکبار به سال ۱۲۵۴ق (۱۸۳۸م) برای در تنگنا قرار دادن دولت محمدشاه قاجار بوشهر و خارگ را اشغال کرد باقر خان با همراهی شیخ حسن آل عصفور و مردم در مقابل انگلیسیها مقاومت کردند.

با توجه به بحث گذشته، سرهنگ باقر خان به محض شنیدن خبر فراخوانی از سوی شیخ حسن آل عصفور با عده ای از افرادش عازم بوشهر شد. باقرخان نه تنها از جهت همسایگی نزدیک بوشهر، بلکه دلایلی که ذکر شد، خود را به سرعت به بوشهر رسانده و در مقام دفاع برآمد و به عنوان یک دولت خواه متعهد، وراد صحنه شد و دلخوری های خود را از حکومت فارس و حکمران پیشین بوشهر، دلیلی برای شانه خالی کردن از مسئولیت دفاع قرار نداد.

پس در هر صورت اقدام باقر خان در دفاع از بوشهر و رویارویی با انگلیسی ها، چه به دلیل شعور سیاسی و چه به علت منابع تجاری و یا دولت مداری و دولت خواهی وی، و یا حتی اگر به منظور کسب اعتبار در نزد دولت (یا مجموعه ای از آنها) بوده باشد.در آن برهه حساس که دولت و مرزبان ایران در تب و تاب تجربه و استقلال طلبی به سر می برد، عزم مجدانه باقر خان به دفاع قابل تحسین می نماید.

نکته دیگر اینکه هنگام خروج قنسول انگلیسی از بوشهر و تعطیل شدن قنسولگری بریتانیا در این شهر، باقر خان هوشیاری سیاسی جالب توجهی از خود نشان داد: وی برای آنکه جلوی تخریب انگلیسی ها در وحشی قلمداد کردن نیروهای عشایر تنگستانی را سد کند به شخصه نزد هنل رفت و به او اطمینان داد که در مدت تعطیلی قنسولگری وی و تفنگچی های تحت امرش از قنسولگری و دیگر اماکن متعلق به انگلیسی ها پاسداری کرده و جلوی هر گونه تعرض احتمالی را خواهد گرفت.

پی از نبرد باقر خان با نیروهای بریتانیا در بوشهر، دولت ایران به پاس خدمات وی در دفاع از مرزهای جنوبی ایران درجه« سرهنگی» به باقرخان اعطائ کرد و از آن پس، وی با عنوان سرهنگ باقرخان تنگستانی مورد خطاب قرار گرفت.

دکتر سیدجعفر حمیدی هم درباره باقر خان می نویسد:

سرهنگ باقرخان تنگستانی فرزند احمد شاه خان تنگستانی و برادر محمد علیخان بوده است. باقرخان مردی مومن، کاردان، شجاع و سیاس بود. علاوه بر ضابطی تنگستان، بارها به ماموریت های دولتی رفته و از عهده وظایف محوله به خوبی برآمده است.

شهادت و مقبره سرهنگ باقرخان

باقر خان بین سالهای ۱۲۸۱ تا ۱۲۸۶ق درگذشت و جسد وی به نجف منتقل شد و در ایوان شهدای جنگ تنگستان، در جوار قبر فرزندش احمدخان، به خاک سپرده شد.